الی کوهن که بود؟

الی کوهن در 1925 در شهر اسکندریه مصر در یک خانواده ارتدوکس و صهیونیست که از سوریه مهاجرت کرده بودند به دنیا آمد. در زمان تشکیل اسرائیل در سال 1948، بیشتر خانواده‌های یهودی مصر را ترک کردند و به اسرائیل رفتند و خانواده الی کوهن هم در سال 1949 به اسرائیل مهاجرت کردند اما خودش در مصر ماند تا تحصیلاتش را تکمیل کند و به فعالیت های سیاسی اش در حزب صهیونیسم بپردازد.

در سال ۱۹۵۱ و بعد از کودتای نظامی سوریه، نهضت ضد صهیونیستی شکل گرفت و کوهن به دلیل فعالیتهای صهیونیستی بازداشت شد. کوهن در بسیاری از عملیات های دولت اسرائیل در مصر نقش داشت ولی مدرکی از فعالیتهای او توسط دولت مصر ارائه نشد‌ اما درنهایت به خاطر افزایش فشارها مجبور شد مصر را ترک کند و در سال 1956 به اسرائیل مهاجرت کند.

او یکسال بعد به استخدام اطلاعات ارتش اسرائیل درآمد، اما بعد تصمیم گرفت به خدمت موساد در بیاد، ولی موساد او را رد کرد و در دو سال بعد از آن در یک دفتر بیمه مشغول به کار شده و با زنی عراقی یهودی ازدواج کرد که حاصل این ازدواج سه فرزند بود.

اما بعد از آن که رئیس موساد ژنرال میر آمیت، نام او را در بین اشخاص رد صلاحیت شده دید، تصمیم به استخدام کوهن گرفت تا ماموریت نفوذ به دولت سوریه را به او محول کند. در همین راستا کوهن در دوره فشرده ۶ ماهه موساد شرکت کرد و گزارش آموزش او نشان داد که مهارتهای لازم برای عملیات های حساس را دارد.

در این زمان هویتی جعلی به عنوان یک بازرگان سوری که از آرژانتین به کشور خود بازمی‌گردد برای او ساخته شد و برای واقعی جلوه دادن این داستان به آرژانتین سفر کرد و از آن‎‌جا زیر پوشش بازرگان عرب ساکن آمریکای لاتین در 1962 به سوریه اعزام شد و تبدیل به یکی از مهم ترین جاسوسان اسرائیل محسوب شد، او بین سال های 1962 تا 1965 با نام مستعار کمال امین ثابت در دمشق پایتخت سوریه خدمت کرد.

اولین ماموریت او در سوریه شناسایی برونر، دستیار آیشمن (معمار هولوکاست) بود که موفقیتی در این زمینه نداشت، ماموریت دوم کوهن گزارش تحرکات نظامی و شرایط اقتصادی سوریه بود که به خوبی از عهده اینکار برآمد و بزرگترین دستاورد او نقشش در کمک به اشغال بلندی های جولان در جنگ ۶ روزه بود.

مهم‌ترین اطلاعات جمع شده توسط او وقتی بود که از بلندیهای جولان بازدید کرد و موفق شد اطلاعات نظامی سوریه در آن منطقه را به اسرائیل منتقل کند. کوهن وانمود کرد که برای کمک به سربازانی که زیر آفتاب کشیک می‌دادند وارد این منطقه شده و قصد دارد درختانی را آنجا بکارد که از سایه آنها استفاده کنند! بعدا این درختها به عنوان هدف برای ارتش اسرائیل مورد استفاده قرار گرفت. کوهن بازدیدهای زیادی از بلندی های جولان انجام داد و عکسها و نقاشیهای زیادی از این منطقه برای اسرائیل ارسال کرد.

کوهن موفق شد روابط بسیار زیادی در بین افراد عالی‌رتبه ارتش سوریه پیدا کند و با مقامات ارشد سوریه رفت و آمد کند و اطلاعات جمع آوری شده در مورد فعالیت‌های نظامی در بلندی‌های جولان و مکانیسم تصمیم گیری دولتی را به اسرائیل منتقل می‌کرد، او چنان در ماموریت خود پیشرفت کرد که به کادر ارشد رهبری سوریه نزدیک شد و حتی بعضی گزارشها می‌گویند که دوستی زیادی هم با امین الحافظ داشت، هرچند حافظ این دوستی را تکذیب می‌کند. بعد از این که حافظ رئیس‌جمهور شد، کوهن حتی برای پست وزیر دفاع در نظر گرفته شده بود.

کوهن همیشه سعی میکرد به بهترین شکل ممکن نقشش به عنوان یک جاسوسی اسرائیلی را مخفی کند، به شکلی که در مجلس ملی سوریه با فریادهای بلند بدترین شعارها را علیه اسرائیل میداد و این کشور را به بدترین اقدامات متهم می‌کرد. حتی مقاله های بسیار تندی علیه اسرائیل منتشر میکرد که خودش را یک دشمن بزرگ برای این کشور معرفی کند، درحالی که رابطه ای بسیار نزدیک با موساد داشت و حتی در سال ۱۹۶۴، به‌طور مخفیانه به اسرائیل بازگشت تا بتواند در زمان زایمان همسرش در کنار او باشد.

بازداشت و محاکمه

غرور کوهن باعث لو رفتنش شد، انقدر به خودش مطمئین بود که تصور نمی‌کرد که بتوانند او را شناسایی کنند، نقاط ضعف او نقاط بزرگی بود؛ او اطلاعات را به وسیله رادیو، نامه و گاهی به صورت حضوری منتقل می‌کرد و ظاهرا از رادیو بیش از حد استفاده می‌کرد، کوهن نباید بیشتر از دو دقیقه از دستگاه رادیو و ارسال کد مورس استفاده میکرد اما ارسال اطلاعات او زمان زیادی به طول می‌انجامید و همین باعث شد سفارت هند معترض شود که در ساعاتی مشخص امکان ارسال اطلاعات ندارد و از دولت سوریه بخواهد که این مورد را بررسی کنید.

در ژانویه ۱۹۶۵، دولت سوریه تمام تلاشش را برای حل این مشکل کرد و فهمیده بود که این اتفاق به چه دلیلی رخ داده و پای یک جاسوس در میان است، با کمک نیروهای شوروی سابق و با کمک تجهیزات آنان خطوط رادیویی زیر نظر گرفته شد. دولت سوریه تلاش کرد اختلال را شناسایی کند و یک مهندس ارتش توانست ساختمانی که اطلاعات از آنجا ارسال می‌شد را شناسایی کند و این ساختمان جایی نبود جز محل استقرار الی کوهن و او در حین ارسال اطلاعات دستگیر شد.

بعد از محاکمه نظامی، او به جرم جاسوسی مجرم شناخته شد و به اعدام محکوم گردید و جالب اینجاست که در بازجویی‌ها هیچ‌کدام از اطلاعات سری اسرائیل را فاش نکرد. دولت اسرائیل یک برنامه جهانی برای حمایت از او راه‌اندازی کرد تا جلوی اعدام او را بگیرد. اسرائیلی‌ها چندین بار از دولت سوریه درخواست کردند که او را اعدام نکند و حتی از شوروی درخواست وساطت کردند و سوریه را تهدید کردند در صورت اعدام کوهن به این کشور حمله نظامی میکنند.

با اینکه خیلی از شخصیت‌های بین‌المللی از جمله پاپ پل ششم و دولت‌های فرانسه، بلژیک و کانادا از دولت سوریه درخواست کردند حکم اعدام را لغو کند او در ماه مه ۱۹۶۵ در ملأ عام اعدام گردید. بر اساس نظر برادر او موریس کوهن که او هم یک جاسوس موساد بود، در زمان اعدام، الی کوهن نفر سوم برای جایگزینی نخست‌وزیر سوریه بود!

الی کوهن در آخرین پیام خود به زبان فرانسه به تاریخ ۱۹ فوریه ۱۹۶۵ میلادی (۳۰ بهمن ۱۳۴۳) به مقر موساد در تل‌آویو اطلاع داد: «شب گذشته جلسه‌ای در ساعت پنج عصر به وقت گرینویچ در مقر ستاد کل ارتش سوریه با حضور امین الحافظ (رهبر وقت سوریه) و افسران ارشد برگزار شد که او هم در این جلسه حضور داشته.

درخواست‌های خانواده کوهن برای بازگرداندن جسد او به اسرائیل چندین بار رد شد. در سال ۲۰۰۷ دولت ترکیه اعلام کرد آمادگی وساطت بین سوریه و اسرائیل در این زمینه را دارد و حتی روسیه هم تلاش هایی در این زمینه انجام داد که به نتیجه نرسید. در سال ۲۰۰۸ یکی از مقامات دولت حافظ اسد اعلام کرد که بقایای او در محل نامعلومی دفن است تا از بازگرداندن جسد او به اسرائیل جلوگیری شود.

اسناد جدید از زبان رییس موساد

اما داوید برنئا، رئیس موساد گفته، تا قبل از این گفته شده بود که الی کوهن به دلیل اشتباه شخصی که به قیمت جانش تمام شد، به سازمان اطلاعات سوریه امکان داد او را شناسایی کنند. آن اشتباه اصرار و اشتیاق خود کوهن به ارسال هر چه بیشتر پیام‌ رمزگذاری شده به موساد در باره تحولات و اقدامات و تصمیمات در کادر رهبری سوریه بود.

اما رئیس موساد گفت که او برای اولین بار رسماً اعلام می‌کند که نه اشتباه الی کوهن یا فشار فرماندهانش بر او برای ارسال پیام‌های زیاد، بلکه عملیات سازمان ضد اطلاعات سوریه، اقدامات الی کوهن در ارسال پیام‌های جاسوسی برای اسرائیل را برملا کرد و به دستگیری و اعدام او منجر شد.

داوید برنئا گفت موضوعی که او برای اولین بار اعلام می‌کند، از این به بعد باید یک حقیقت اطلاعاتی در مورد سرنوشت الی کوهن تلقی شود. او با بیان اینکه به اشتراک گذاری اطلاعات در مورد دوره کوهن در سوریه ادامه خواهند داد، اظهار داشت که تلاش خواهند کرد تا بقایای پیکر کوهن به اسرائیل برده و دفن کنند.

با گذشت چند دهه از دستگیری و اعدام او در سوریه، رئیس موساد قول داد که اسرائیل کماکان به تلاش برای بازگرداندن بقایای استخوان‌های او برای خاکسپاری در اسرائیل و نیز دستیابی به اطلاعات و جزییاتی که تا حال در مورد سرنوشت او ناشناخته مانده، ادامه دهد. به گفته داوید برنئا، الی کوهن برای تمامی نسل‌های موساد الهام‌بخش بوده است. او موزه الی کوهن را نیز مکانی مقدس نامید. یکی از آثار موزه، ساعت مچی الی کوهن است که چند سال پیش به اسرائیل رسید. بخشی از موزه بین‌المللی جاسوسان در واشینگتن نیز به او اختصاص دارد.